نوابغ ایرانی خارج از کشور که در ایران گم‌نام‌اند!

یکی از آلبوم های منحصر به فرد تاریخ عکاسی ایران مجموعه عکس هایی است که یک خلبان سوئیسی برای نخستین بار از فراز آسمان برداشت؛ او برای انجام ماموریت برقراری خط پروازی به ایران آمده بود اما در پایان سفر عکس هایی متفاوت و کم نظیر با خود به کشورش بازگرداند. در تاریخ عکاسی ایران آلبوم‌های برجا مانده از عکاسان خارجی کم نیست؛ عکاسانی که بعضا از سوی دربار ایران برای ثبت و ضبط تصویر شاه و درباریان، شهرها، بناهای تاریخی و باستانی و نیز زندگی مردم برای مدتی استخدام می‌شدند. برخی از این عکاسان ممکن بود پیشه و شغل اصلی شان چیزی جز عکاسی داشتند و تنها به دلیل آشنایی مختصر با فن عکس برداری به استخدام دربار درمی‌آمدند. آنها پس از اتمام هر پروزه عکس ها را در قالب یک آلبوم به عکاسخانه سلطنتی می سپردند که بسیاری از آنها اکنون نیز در موزه عکسخانه کاخ گلستان نگهداری می شود؛ "لوئیجی پشه"، "لوئیجی مونتابونه" و "ژول ریشار" معروف ترین این افراد بودند. در این میان اما عکاسان خارجی ای نیز بودند که در استخدام دربار و شاه نبوده و به عنوان شرق شناس و گردشگر به ایران سفر می کردند. این افراد بعضا برای انجام ماموریت عازم ایران می شدند و پس از پایان کار به کشورشان باز می گشتند؛ "والتر میتل هولتسر" یکی از این افراد بود. هولتسر در واقع خلبان و موسس شرکت هواپیمایی سوئیس ایر بود که در اواخر سلطنت احمدشاه قاجار و در س نوابغ ایرانی خارج از کشور که در ایران گم‌نام‌اند!...

آنتوان سوریوگین عکاس روسی گرجی ساکن ایران مقارن با ترور ناصرالدین شاه توسط میرزا رضا به همراه ولیعهد به تهران آمد و در خیابان علاء الدوله عکاسخانه اش را دایر کرد. وی یکی از مهمترین عکاسان زمان خود بود که هزاران عکس از زندگی روزمره مردم، اماکن و آثار تاریخی، شخصیت های سیاسی، وقایع مهم و آیین های سنتی در زمان قاجار عکاسی کرده است. با این حال شهرت او در تاریخ عکاسی ایران بیشتر به دلیل پوشش تصویری مراسم اعدام میرزا رضای کرمانی است. میرزا رضا که 17 اردیبهشت 1275 حین برگزاری جشن‌های پنجاهمین سال سلطنت ناصرالدین شاه در شاه‌عبدالعظیم وی را هدف گلوله قرار داد و ترور کرد در سحرگاه روز پنجشنبه دوم ربیع‌الاول مقارن 22 مرداد در میدان مشق تهران به‌دار آویخته شد.   دو عکسی که "آنتوان خان" از میرزضا رضا در بند و سپس بالای دار عکاسی کرده است یکی از مهمترین مستندات تاریخ قاجار به شمار می‌رود.  نوابغ ایرانی خارج از کشور که در ایران گم‌نام‌اند!...

 64 سال نیروهای کودتاگر با ورود به خانه شماره 109 در خیابان کاخ تهران آخرین قدم برای سرنگونی دولت قانونی دکتر مصدق را برداشتند؛ آنها خانه را غارت کردند و هزاران سند و نامه را برده یا سوزاندند.     در 28 مرداد سال 1332 "کیم روزولت" مامور مخفی اداره اطلاعات امریکا سیا نقشه کودتایی که با همکاری اداره اطلاعات مخفی انگلیس و جمعی از افسران مخالف دولت و عوامل محمدرضا پهلوی طرح ریزی کرده بود را به اجرا در آورد و دولت مصدق که برای ملی کردن صنعت نفت حاضر به سازش با انگلیس نشده بود را از قدرت ساقط کرد. در این تاریخ مصدق که به دنبال تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت، بیش از دو سال پیش به نخست وزیری رسیده بود در مذاکرات پی در پی با دولت بریتانیا حاضر به سازش نشد و حتی شکایت انگلیس به دیوان لاهه و شورای امنیت سازمان ملل متحد را نیز بی نتیجه گذاشت؛ پس از آن دولت انگلیس چاره را در برکناری نخست وزیر از سمت خود دید. گرچه مصدق تا مدتی توانست در مقابل فشارهای عوامل داخلی و خارجی مقاومت کند اما انجام رفراندوم برای انحلال مجلس و تلاش برای تضعیف شاه باعث شد مخالفان داخلی و خارجی او برای برداشتنش متحد شوند. در 25 مرداد و سه روز قبل از کودتا شاه در فرمانی که ارتشبد زاهدی را به عنوان نخست وزیر معرفی می کرد اولین گام عملی برای عزل مصدق و کودتا را برداشت. مصدق پس از دیدن دستخط شاه آن را نپذیرفت؛ شاه در این زما نوابغ ایرانی خارج از کشور که در ایران گم‌نام‌اند!...

ویلیام کاریک (1878 – 1827)، عکاس اسکاتلندیِ متولد ادینبورو است که در سپتامبر سال 1859 میلادی یک استودیو را در سن پترزبورگ افتتاح کرد. ویلیام به همراه "جان مک گرگور" چندین پرتره از ساکنین محلی گرفت که به «مدل‌های روسی» معروف شدند و به عنوان کارت پستال گردشگری به توریست‌ها فروخته می‌شدند.ویلیام کاریک به خوبی با سوژه‌هایش آشنایی داشت. خانواده کاریک یک سال پس از مرگ او به روسیه مهاجرت کردند. او در روز 16 اوت در آکادمی هنر سن پترزبورگ ثبت نام کرد پس از اتمام آن دوره تحصیلی، کاریک برای ادامه تحصیل به شهر رم سفر کرد و سپس در سال 1856 میلادی به سن پترزبورگ بازگشت. جنگ کریمه باعث تیرگی روابط بریتانیا و روسیه شده بود و تنها راه کسب درآمد کاریک "عکاسی" بود.  رقابت کم نبود و درآمد کاریک در سال‌های نخست بسیار پایین بود. روزهایی که کاریک هیچ مشتری نداشت، به سراغ طبقه کارگر می‌رفت و از آن‌ها می‌خواست تا با ابزار کارشان در مقابل دوربین ژست بگیرند. حاصل کار به آلبومی ارزشمند از اهالی سن پترزبورگ تبدیل شد. نوابغ ایرانی خارج از کشور که در ایران گم‌نام‌اند!...

تصمیم خود را گرفته بود. او مبارزه‌ای آرام و بدون خونریزی را به مردم یاد می داد. خشونت ستیزی رکن اول ایمان و رکن آخر عقیده ی او بود. به جای استفاده از پارچه‌های انگلیسی، لباسی را که از پارچه‌های دستباف محصولات خود کشور هند تهیه می شد، به تن می کرد. او با چرخ ساده خود ریسندگی می کرد و هر روز نزدیک به چهار ساعت مشغول بافتن کندرخشن بود. هدف او این بود که هموطنانش را تشویق به استفاده از نساجی داخلی بدون استفاده از محصولات بریتانیا کند. محصولاتی که دودمان صنعت نساجی کشورش را به باد داده بود. تمام دارایی او دو تنپوش و یک بستر بود. همین اقدام او کافی بود تا احساسات ملی غلیان کند و تبدیل به حرکتی بزرگ نه در تاریخ کشورش بلکه در تاریخ جهان شود.   گاندی و چرخ ریسندگی، نمادانقلاب    گاندی و چرخ ریسندگی، نمادانقلاب دیری نگذشت که صنایع نساجی انگلیس به سمت ورشکستگی پیش رفتند. مردم، تجار و بازرگانان مراسم آتش‌سوزی پارچه‌های خارجی به راه می‌انداختند. تا بدان جا که در یک روز در بمبئی 150000 طاقه پارچه را آتش زدند. سیاستمداران بریتانیا سردرگم بودند. چرا که ضربه ای مهلک بر پیکر استعمار وارد شده بود. چنین بود که چرخ ریسندگی ساده گاندی تبدیل به نماد انقلاب هند شد. بلی. او گاندی بود، پدر ملت. در واقع لقبی که به او نسبت داده بودند. برخی نیز به او باپو به معنای پدر می گفتند. او رهبر سیاسی و معنوی 320 نوابغ ایرانی خارج از کشور که در ایران گم‌نام‌اند!...

ژوئیه 1914، ماهاتما گاندی در آفریقای جنوبی و قبل از عزیمت به بریتانیا. در اینجا بود که برای اولین با عنوان محترمانه "ماهاتما" خطاب قرار دادند. گاندی جوان در سال 1883 گاندی و برادرش "لاکسمیداس" (چپ) در هند، 1886 دورانی که به‌عنوان وکیل در آفریقای جنوبی مشغول به کار بود. او در مقابل دفتر کارش نشسته و همکارش "پولاک" (چپ) و یک خانم روسی به نام "اشلسین" در کنارش هستند. این تصویر متعلق به 18 فوریه 1908 می‌باشد. در تاریخ 10 فوریه، زمانی که به سمت اداره ثبت در آفریقای جنوبی می‌رفت، مورد ضرب و شتم شدید قرار گرفت و در این تصویر رو به بهبودی است. گاندی و همسرش "کاستوریا"، 1922 به همراه "ایندیرا گاندی" جوان که در سال 1924 به اولین نخست‌وزیر زن در هند تبدیل شد. 23 آوریل 1930 گاندی و پیروانش در "رژه نمک" به سمت "دندی". قصد این راه‌پیمایی شکستن انحصارطلبی بریتانیا برای تولید نمک در هند بریتانیایی بود. به همراه چارلی چاپلین در هند، 23 سپتامبر 1931 در حال ترک قلعه "سنت جیمز" در لندن، 1931 در بازدید از “Opera Nazionale Balilla”، یک سازمان فاشیستی برای جوانان در ایتالیا، 15 دسامبر 1931 در ایستگاه "بولون"، فرانسه به همراه "سارجینی نایدو" در حال رفتن به انگلیس برای شرکت در کنفرانس "میز گرد". در دیدار از "رامسی مک دونالد" نخست‌وزیر بریتانیا در خیابان "دونینگ"، 1931 در جمع ک نوابغ ایرانی خارج از کشور که در ایران گم‌نام‌اند!...

  مادام کارلاسرنا، جهانگرد پرآوازه ایتالیایی که در روزگار قاجار به ایران سفر کرده است، در سفرنامه خود «آدم‌ها و آیین‌ها در ایران» هنگام توصیف وضع زنان طبقه ثروتمند جامعه ایرانی به یک پدیده جالب در زندگی آنها اشاره می‌کند «خانم‌های طبقه اعیان خیلی کم پیاده بیرون می‌آیند، مگر در اوقاتی که بخواهند برای مچ‌گیری از همسرانشان و یا دلربائی از آنان از خانه خارج شوند.   بطوریکه همه می‌دانیم چنین مسائلی، گاهی پیش می‌آید همچنانکه در همه‌جا ازجمله در اروپا هم پیش می‌آید. بعضی از این نوع خانم‌ها در نشان دادن سر و صورت بی‌حجاب خود بسیار گستاخ هستند ولی در اینگونه موارد، برای آن‌که بتوانند دزدکی وارد چایخانه، رستوران و یا مسجد بشوند، با پوشیدن لباس مردانه خود را به شکل مردان درمی‌آورند و در اینگونه مکان‌های عمومی قرارهای مختلف می‌گذارند».   او نوشته‌های خود را به اطلاعاتی مستند می‌کند که «از یکی از خانم‌های متشخص که نسبت به غیبت‌های گاه‌به‌گاه همسرش مشکوک شده بود» به دست آورده است «او بمنظور کسب خبر و سر درآوردن از ته و توی قضیه به اینصورت تغییر لباس می‌داده است». اشاره بانوی ایتالیایی به مکان‌هایی که زنان دزدکی به آنجاها وارد می‌شده‌اند، ما را با یک پرسش روبه‌رو می‌کند؛ از مسجد که طبیعتا بخش زنانه داشته و نیز از رستوران که یک پدیده نوین و فرنگی در ایران به شمار می‌آمده است، اگر بگذریم، حضور زنا نوابغ ایرانی خارج از کشور که در ایران گم‌نام‌اند!...